ELEKTROMANYETİK ALANIN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

EM=ElektroManyetik EA=Elektrik Alan MA=Manyetik Alan

Çevremizdeki elektrikli aletler ve onların kablolarının , iş ve büro makinelerinin , enerji iletim ve dağıtım hatlarının , bilgisayarların , cep telefonlarının , baz istasyonlarının vs. yaydığı EM alanlar vardır. Her geçen gün artmakta olan bu EM alanlar ve dalgalar EM kirliliği oluşturmaktadır.

Işıma (radyasyon) enerjinin dalga (yada parçacık) şeklinde yayılması olarak tanımlanır. EM Işıma da elektrik ve manyetik alan dalgalarının birlikte ilerlemesidir. Bu ilerleme ışık hızıyla olur. EM Işımalarda iki dalga tepesi yada iki dalga çukuru arasındaki uzaklığa dalga boyu denir ve metre ile ölçülür. Belli bir noktadan 1 s de geçen dalga sayısı da o ışımanın frekansıdır ve Hz ile gösterilir.

EM alan terimi , EM enerjinin varlığını göstermek için kullanılır ve EM alanın iki bileşeni vardır. Bunlar Elektrik Alan (EA) ve Manyetik Alan (MA) dır. EA ve MA ‘ ların özellikleri farklıdır. Dolayısıyla bu alanların canlılar üzerine etkileri de farklı farklıdır. Örneğin EA’ lar duvarlardan geçemezler. Hatta insan vücudundan geçerken bile şiddeti çok düşer. Öte yandan MA’ lar hemen hemen hiç engel tanımazlar. Duvarlardan geçerler. EA’ lar insan bedeninin yüzeyinde zayıf akımlar oluştururken , MA’ lar ise vücudun içine girerek, bu tür akımların iç organlarda bile oluşmasına sebep olurlar.

Işımayı enerjinin dalga (yada parçacık) şeklinde yayılması olarak tanımlamıştık. Işıma (radyasyon) , madde içinden geçerken ortamdaki atomlar ve moleküller ile etkileşir. Böylece içinden geçtiği ortama enerji aktarır. Radyasyonun yeteri kadar enerjisi var ise, ortamdaki atomları doğrudan yada dolaylı yollarla iyonlaştırmak sureti ile enerjisini ortama aktarabilir. Bu tür radyasyona iyonlaştırıcı radyasyon denir. Üst mor ötesi ışınlar , X ışınları , nükleer reaksiyonlar veya radyoaktif parçalanmalar sonucu ortaya çıkan alfa , beta , gama ışınları , nötronlar , protonlar ve diğer temel parçacıklar , kısaca yüksek enerjili parçacık ve ışınlar iyonlaştırıcı radyasyon oluştururlar. İyonlaştırıcı radyasyon sonucu atomların yapısı bozulduğundan , iyonlaştırıcı radyasyon zararlıdır ve çeşitli etkileri vardır. Bunlardan bazıları embriyo ve sperm oluşumuna olumsuz etkiler , DNA'da hasar , kanser ve ömür uzunluğunda kısalmadır.

Radyo ve TV dalgaları , mikrodalgalar , kızılötesi ışınlar , görülen bölgedeki ışınlar , alt mor ötesi ışınlar ise yeterli enerjiye sahip olamadıkları için (düşük enerjiye sahip oldukları için) iyonlaştırıcı değillerdir. Bu bölgedeki EM dalgalar enerjilerini ortama , atom ve molekülleri silkeleyerek ısı şeklinde aktarabilirler. İyonlaştırmayan radyasyonun hücre yapısının bozulmasına ve DNA gibi bazı uzun molekül zincirlerinin kırılmasına neden olduğu düşünülmektedir.

EM DALGA KAYNAKLARI

Yüksek Gerilim Hatları (YGH) , Cep telefonları , Baz istasyonları , Bilgisayarlar , Telsizler , Çağrı cihazları , Radarlar , Mikrodalga fırınlar, Radyo TV Uydu antenleri ve bunların vericileri , Elektrikli ısıtıcılar , Elektrikli battaniyeler , Çamaşır ve bulaşık makineleri , Buzdolapları , Saç kurutma makineleri , Elektrikli tıraş makineleri , Trafolar , Tıbbi görüntüleme yöntemleri ( MR , Tomografi , Radyolojik görüntüleme , Diatermi ünitelerinde ) , kısaca tüm elektrikli aletler ve tüm akım taşıyan kablolar birer EM dalga kaynağıdır.

Ayrıca insanlar , yani bizler de kızılötesi EM dalga yaymaktayız. Bu şöyle olur: Vücudumuz besinlerin yanmasıyla oluşan ısıyı , vücut sıcaklığını 37 0C de sabit tutmak için sürekli dışarıya vermek zorundadır. Bunu da kızılötesi EM dalga yaymakla gerçekleştirir.

Ayrıca dünyamızın sıvı haldeki metal çekirdeğinin hareketinden kaynaklanan doğal bir değişken (AC) manyetik alanı vardır ve bu alan 10-5 G düzeyindedir. (Dünyanın birde 0.5 Gauss' luk DC manyetik alanı vardır). İnsan bedeninde de değişik manyetik alanlar bulunur. Örneğin 0.1-20 Hz arasındaki beyin dalgaları 10-8 G' luk bir manyetik alan oluşturur. Ne var ki biraz önce saydığım tüm EM dalga kaynakları , bu doğal değerlerin çok üzerinde manyetik alan oluştururlar. Bizde günde 24 saat , yılda 365 gün bu manyetik alanların etkisinde kalıyoruz.

Manyetik alanlar Gaussmetre veya Teslametre ‘ ler ile ölçülmektedir.

Çeşitli aletlerin manyetik alan değerleri



Manyetik alan seviyesi (miligauss) Manyetik alan seviyesi (miligauss) Manyetik alan seviyesi (miligauss)

UZAKLIK(cm) 3.048 30.48 99.06

Elektrikli battaniye 2-80 --- ---

Çamaşır makinesi 8-400 2- 30 0.1-2

Televizyon 25-500 0.4-20 0.1-2

Elektrik sobası 60-2000 4-40 0.1-2

Mikrodalga fırın 750-2000 40-80 3-8

Tıraş makinesi 150-15000 1-90 0.4-3

Floresan lamba 400-4000 5-20 0.1-3

Saç kurutma mak. 60-20000 1-70 0.1-3

Tablodaki değerler aletlerin marka ve modellerine göre değişmektedir (Artıp – Azalmakta). Tabloda görüldüğü gibi MA değerleri aletlerden uzaklaştıkça azalmaktadır.

Ayrıca en fazla MA’ a saç kurutma makinesi sahiptir. Saç kurutma makinesini elektrikli tıraş makinesi ve floresan lamba takip etmektedir.

İKİNCİ TABLO



UZAKLIK 15 cm 30 cm 60 cm 120 cm

BANYODA

Saç kurutma m. 30000 100 --- ---

Traş makinesi 10000 2000 --- ---

Çamaşır m. 2000 700 100 ---

MUTFAKTA

Blender 7000 1000 200 ---

Kahve m. 7 1000 200 ---

Bulaşık m. 7 --- - ---

Mutfak robotu 20 10 4 ---

Mikrodalga fırın 20000 4000 1000 200

Mikser 10000 1000 100 ---

Elektrikli fırın 900 400 --- ---

Buzdolabı 200 200 100 ---

ODALARDA

Vantilatör --- 300 --- ---

Ütü 800 100 --- ---

Elektrikli ısıtıcı 10000 2000 400 ---

El. Süpürgesi 30000 6000 1000 100

Klima --- 300 --- ---

Radyo/kasetç. 100 --- --- ---

Renkli TV --- 700 200 ---

Siyah-Beyaz TV --- 300 --- ---

BÜRO ALETLERİ

Fotokopi 9000 2000 700 400

Faks m. 600 --- --- ---

Floresan Lamba 4000 600 200 ---

Bilg. Ekranı 1400 500 200 ---

BAŞKA

Pil Şarj Aleti 3000 300 --- ---

Matkap 15000 3000 400 ---

Elektrikli testere 20000 4000 500 ---

Bu tabloda yer alan değerler aynı elektrikli aygıtın onlarca marka ve modelinden alınan ölçümlerinin ortalamasıdır. Kimi marka ve modeller bu değerlerin onda biri kadar manyetik alan oluştururken kimileri de on katı fazla manyetik alan oluşturur.

Biz burada günlük hayatta en fazla karşılaşılan EM alanlardan Enerji İletim Hatları (YGH), Cep telefonları , Baz istasyonları ve Bilgisayarlardan bahsedeceğiz.







ENERJİ İLETİM HATLARI

Bütün ülkemizi bir ağ gibi saran elektrik iletim hatları ve trafo merkezleri , çevrelerinde EM alanlar oluştururlar. Bu alanlar için kesin eşik değerleri henüz bilinmemekle birlikte yine de bilim adamlarının kabul ettiği eşik değerleri vardır. Bu değerler EA’ lar için 1-10 V/m arası ve MA’ lar için 1 mG tur. Yüksek Gerilim Hatları’ nın (YGH) çevresinde , 50-100 m arasında , insan sağlığına zararlı sayılabilecek eşik değerlerine ulaşılmaktadır. Sokaklardaki alçak gerilim dağıtım hatları için bu uzaklık daha düşüktür. Hattaki tellerin sayısına ve o anki akım miktarına göre bu uzaklık da değişir. Dolayısıyla elektrik hatlarına ve trafo merkezlerine çok yakın oturanlar bunların yaydığı alanlardan etkilenirler. Ne var ki iletim hatlarının ve trafo merkezlerinin yakınlarında yaşayanlarının daha kolay kansere yakalandığı yönünde görüşler var. Birçok bilim adamı EM dalgaların kanser yaptığına inanıyor. Kanserden başka beyin tümörü , baş ağrısı , alzheimer , parkinson , düşük , ölü doğum , intihara yönelme ve daha birçok hastalıkla EM alanların ilişkisi olduğundan şüpheleniliyor. Ancak ne kanserin ne de öteki hastalıkların elektrik hatlarıyla ilişkisi olduğu kanıtlanamıyor.

CEP TELEFONLARI

Günümüzün en önemli EM dalga kaynaklarından biri de cep telefonlarıdır. Cep telefonları mikrodalgalarla çalışır. Ülkemizde cep telefonları 450 , 900 ve 1800 MHz frekans bandında çalışmaktadır.

Gazete , dergi ve televizyonlarda cep telefonları hakkında çeşitli haberlere rastlamışsınızdır. Cep telefonlarının öncelikle kanser , beyin tümörü , parkinson , alzheimer , genetik yapının değişimi , vücut ısısının artması , yorgunluk , uykusuzluk , bağışıklık sisteminin zayıflaması , hafıza kaybı , deride yanma hissi gibi hastalıklara yol açtığı söyleniyor.

ABD‘ de 1993’ de cep telefonlarının insan sağlığı üzerine etkilerini araştıran Telsiz Teknoloji Araştırmaları (WTR) adlı bir araştırma kurumu kuruldu. Bu kurumun asıl amacı özellikle beyin tümörleri olmak üzere birçok hastalıkla cep telefonları arasında bir ilişki olup olmadığını araştırmaktı. Laboratuvar çalışmaları da iki konu üzerine yoğunlaştı: Beyin tümörü ve genetik yapının değişimi.

Yapılan araştırmalarda fareler , 18 ay boyunca cep telefonunun yaydığı mikrodalgaların etkisinde bırakıldı. Bu farelerde kanser oluşum oranının , normal farelere göre 2 kat arttığı saptandı.

Diğer bir araştırmada beyninde tümör bulunan hastaların telefon tuttukları tarafta tümör oluşma oranının 2.5 kat daha fazla olduğu ortaya çıktı.

En önemli gelişme ise WTR ’ nin 5 yıllık araştırmasının sonuçlarının açıklanmasıydı. Bu araştırmaya göre cep telefonları , insanlarda beyin tümörü riskini biraz artırıyor , insan kan hücrelerini etkiliyor ve farelerde de DNA bozukluklarına yol açıyor.

Öte yandan ABD ‘ de yapılan kimi araştırmalarda cep telefonları ile kanser oluşumu arasında herhangi bir ilişki olmadığına dair araştırmalar da ortaya çıktı. Bu araştırmaların çoğunun giderlerini iletişim şirketlerinin karşılıyor olması , bu sonuçların üzerine epey gölge düşürüyor.

Cep telefonlarının olası etkilerinden korunmak için Bağıl Soğurma Oranı (SAR) değeri düşük olan telefonları tercih edebiliriz. Peki , Bağıl Soğurma Oranı nedir?

Bağıl Soğurma Oranı : dokularda yutulan ve dokuların ısınmasını sağlayan enerjinin soğurulma hızına denir. Bağıl Soğurulma Hızı ‘ nın limit değerini Uluslararası Radyasyondan Korunma Ajansı (=IRPA) 0.08 W/kg olarak belirlemiştir.

Ayrıca cep telefonlarından çıkan dalgalar başka elektronik araçlarla etkileşerek tehlikeli sonuçlar ortaya çıkmasını sağlayabiliyor. Örneğin :

· Gölcük depremini izleyen iki gün içinde kaza yapan ve 3 hafta sonra vefat eden Kütahya Milletvekili Kadir Görmez ‘in gazeteye yansıyan haberinde ABS freni olan otomobilinde cep telefonu ile konuştuğu sırada ABS frenin EM Girişim nedeni ile devre dışı kalması gösterildi. Cep telefonlarının ABS frenleri etkilediği makine mühendisliği literatürüne geçmiş bir olgu.

· Bir uçağın bagaj bölmesinde açık unutulan cep telefonu , pilot kabininde yangın alarmı verilmesine yol açmış ; acil inişe geçen uçağın alt bölmesinde yangın olmadığı yalnızca cep telefonunun gönderdiği dalgalardan kaynaklanan bir yanlış etkileşim meydana geldiği ancak saatler sonra tespit edilebilmiş.

· Evde açık unutulan cep telefonu , çalışır durumdaki çamaşır makinesini , su boşaltım programını atlatarak sıkma işlemine geçirmiş . 20 kg suyu boşaltmadan çamaşırı sıkmaya başlayan çamaşır makinesinin yürümeye başladığı görülmüş.

· Amerika’da , tekerlekli sandalyede oturan bir hastanın , kendi müdahalesi dışında yürümeye başlayan sandalyesini , elindeki cep telefonunun harekete geçirdiği tespit edilmiş.

· Hastanelerin yoğun bakımlarında bulunan sayısız elektronik cihaz , odaya giren bir cep telefonunun manyetik dalgalarından etkilenerek yanlış bilgiler verebiliyor ; hatta kalp atışlarını inceleyen cihazların göstergesini şaşırtmakla kalmayıp , kalp pillerini de sekteye uğratabiliyor.

EM GİRİŞİM VE EM UYUMLULUK

ELEKTROMANYETİK GİRİŞİM [ElectoMagnetic Interference=(EMI)]

Bir cihaz yada sistemden kaynaklanan ve başka bir cihaz yada sistemin normal çalışmasına olumsuz yönde etkiyen EM yayınımdır.

· Cep telefonu çaldığında veya floresan lamba açıldığında bilgisayar ekranın titremesi

· Uçakta çalıştırılan taşınabilir bir bilgisayarın ve çalan cep telefonunun , uçuş kontrol sistemini bozarak uçuş güvenliğini tehdit etmesi

· Yüksek Gerilim Hatları’nın (YGH) altından geçerken , arabanın radyosunun parazit yapması

· Radyo istasyonunun çok yakınından geçen bir helikopterde kontrollerin aniden yok olması

· Hava alanındaki radar sistemlerinin taşınabilir bilgisayarların ekranını bozması

· Ambulansta telsiz veya cep telefonu kullanırken kalp pilinin etkilenmesi

· Telsizlerin hastanelerde diğer medikal cihazlarla etkileşmesi ,

Bütün bu etkileşimler , EM Girişim olarak bilinen , günlük yaşantımızda ortaya çıkan ve zaman zaman çok tehlikeli olabilen etkileşimlerdir.

ELEKTROMANYETİK uyumluluk [ElectroMagnetic Compatibility=(EMC)]

Bir cihaz yada sistemin kullanılması düşünülen EM ortamda hatasız olarak çalışma yeteneğidir. Yani elektronik ve elektrikli aletlerin birbirlerine zarar vermeden , normal ve tatminkar çalışmalarını yerine getirebilmeleri , birbirleriyle uyum ve harmoni içinde çalışmalarıdır.

EM Uyumluluk standartları , gelişmiş ülkelerde uyulması zorunlu yasal düzenlemeler haline getirilmiştir. Tüm dünyadaki üreticiler üretecekleri yeni cihazları EM Girişim yapmayacak şekilde tasarlamaya çalışmaktadır.

BAZ İSTASYONLARI

Hayatımıza yeni giren EM dalga kaynaklarından biri de baz istasyonlarıdır. Cep telefonlarının sağlık üzerine ve diğer cihazlar üzerine etkileri tartışıldığı kadar baz istasyonlarının da etkileri tartışılmaktadır.

Ülkemizde konuyla ilgili yönetmelik çıkmadan önce GSM şirketleri , bütün tehlikelerine rağmen binalar dahil okul , cami , hastane gibi yerlere hiçbir kurumdan ruhsat almadan baz istasyonu kurmuştu. İstasyonların çevresinde yaşayan ve sağlıklarının bozulduğunu söyleyen vatandaşlar baz istasyonlarının kaldırılması için davalar açıyorlar.

İstasyonların çevresinde yaşayanlar baş ağrısı , iştahsızlık , halsizlik , sinir bozukluğu , uykusuzluk , uyku bozukluğu , kulaklarda uğultu ve çınlama , tansiyon bozuklukları gibi şikayetlerden yakınmaktaydılar ve çevrelerinde kanser hastalarının sayısı artmıştı. İki yanında da baz istasyonu bulunan bir ilköğretim okulundaki öğrencilerde de karın ağrısı , baş dönmesi , mide bulantısı , öksürük , gırtlakta kuruluk gibi şikayetler görülmüş. Yine evinin iki yanında baz istasyonu bulunan bir kalp hastası daha önceleri kalp pilinin 9 yıl dayandığını , ancak son zamanlarda 6 yılda tükendiğini , pil firmasının kendisini YGH ’ larından , alıcı-verici istasyonlarından uzak durması için uyardığını , ancak çevreye kurulan baz istasyonları nedeniyle zor anlar yaşadığını söylüyor.

BİLGİSAYARLAR

Günümüzde kullanımı gittikçe yaygınlaşan bilgisayarlar da bir başka EM alan kaynağıdır. Diğer aygıtlardan farklı olarak bilgisayarlar EM spektrumun çeşitli frekanslarında EM alanlar oluştururlar. Özellikle bilgisayar ekranlarının ürettiği EM alanların göz , görme ve üreme sistemi , doğurganlık , endokrin sistem ve deri üzerine olumsuz etkileri olduğuna ve kanser oluşumuna ortam hazırladığına dair bulgular vardır. Bilgisayarlardan yayılan alanların etkisinden korunmak için şunlara dikkat edilebilir:

· En önemlisi monitör (ekran) alırken düşük elektrik ve manyetik alan yayan monitörleri tercih edin. (Bunun için öncelikle TCO ama en azından MPR-II olarak nitelendirilen ekranları kullanın).

· Bilgisayarlardan ve özellikle monitörlerden olabildiğince uzak durmaya çalışın. (En azından 60-70 cm ). Ve mümkün olduğu kadar büyük fontlar ile çalışın.

· Monitörlerin yanlarındaki ve arkalarındaki EM alanlar çok daha yüksektir. Bu nedenle monitörlerin arkasına 1 m den fazla yaklaşılmamalıdır.

· Bilgisayarınızı kullanmadığınız zaman ekranını açma-kapama düğmesinden kapatın.

· Bilgisayarınızın iyi topraklanmış olmasına dikkat edin. Ekran filtreleri görüntü kalitesine ve göz yorgunluğuna iyi gelebilir. Topraklı ekran filtreleri ancak elektrik alanlarını keserler , manyetik alanları kesemezler.